“Llais” y Goleudy ar Ynys Echni

yr adeilad fel offeryn cerddorol

Mae’r goleudy’n sefyll, yn swrth ac yn fud, mewn seinwedd wyllt o symudiadau di-baid y gwynt a’r môr, gyda’r llanw a’r trai yn troi gyda’r tymhorau. Mae preswylwyr yn pasio – llongau, awyrennau ac, yn anad dim, adar y môr – gan gyfrannu eu sylwadau brysiog ac ysbeidiol. 

Mae craidd gwag y tu mewn i’r gwaith carreg yn arwain o fynedfa ar y graig i’r llusern, 75 neu fwy o droedfeddi uwchben, ac fe’i diogelir rhag y cythrwfl amgylcheddol gan waliau 4 troedfedd o drwch, gyda’r ffenestri lleiaf. Mae’r grisiau sy’n esgyn y tu mewn wedi’u hynysu oddi wrth weddill y byd. 

Ond yn lle’r distawrwydd disgwyliedig, mae’r craidd yn cynhyrchu ei sain unigryw ei hun.  Mae’n canu. Basso profundo. Mae wedi bod yn gwneud hynny’n barhaus ers dros ddau gan mlynedd, a dim ond yr ychydig bobl sydd wedi cael y fraint o fynd drwy’i ddrysau sydd erioed wedi’i glywed. 

Byddai eu taith i fyny at y llusern yn mynd trwy’r byd soniarus, atseiniol hwn. Ond yna ar y brig, wrth iddyn nhw ddod allan ar falconi cylchol, byddai’r seinwedd allanol yn ailgyhoeddi ei hun. 

Daethom ar draws “llais” y goleudy ar ymweliad gyda pheirianwyr Trinity House, sydd â’r gwaith o gynnal y golau a’i adeiledd a’i wasanaethau ategol. Roedd hi’n ddiwrnod eithaf gwyntog a wnaeth, yn ffodus i ni, ychwanegu at y llais. Roedd y bŵm amledd isel parhaus a lenwai’r lle yn eithaf annisgwyl i ni, ond yn ddigamsyniol. Fe wnaethon ni osod pen deuseiniol, dyfais recordio sy’n dynwared y glust ddynol, wrth droed y grisiau a dechrau recordio. 

Mae sbectrogram, map o’r amleddau sain yn ein recordiad deuseiniol, yn datgelu bod y llais yn gasgliad o nodiadau arwahanol yn ymdoddi â’i gilydd. Dyma’r nodiadau y mae’r golofn aer yn y goleudy yn atseinio arnynt. Maent yn disgyn i gyfres, cyfres harmonig, y mae ei hamleddau mewn cyfrannedd rifol syml. Maen nhw’n awgrymu bod y golofn aer yn y goleudy yn ymddwyn fel offeryn cerddorol anferth. Gellir dyfalu’r nodyn isaf y gall yr offeryn ei ganu, ei sylfaen, o’r sbectrogram. Mae’n sicr yn is na’r ystod clyw ddynol, fel y mae’r isaf o’r harmoneg. Ein dyfaliad gorau yw bod y nodyn isaf o ganlyniad i aer yn slochian o gwmpas ar amledd gludiog o 7.5 cylch yr eiliad. Mae theori yn dweud wrthym y dylai unrhyw golofn 75 troedfedd o aer, wedi’i chau wrth y ddau ben, atseinio ar yr amledd sylfaenol hwn. 

I’r dynion a oedd yn cadw’r golau i losgi, mae’n rhaid bod y llais parhaus hwn wedi bod yn gysur ac yn destun tawelwch meddwl. Er mwyn symud y sylw at ei ochr fenywaidd, rydym wedi dewis llais menyw i gynrychioli’r adeilad yn y ffilm Lighthouse.  Ysgrifennwyd gan Glenn Davidson a Mike Fedeski.